Türkiye’nin savunma sanayii projelerinin büyük çoğunluğu aslında 1990’lı yıllarda ortaya konsa da o dönemin ekonomik koşulları ve siyasi iradenin bu alandaki tutumu ihtiyaç duyulan ürünlerin dışarıdan temin edilmesi noktasında bir yaklaşım doğurdu.
2000’li yıllarla birlikte Ankara bu stratejisinde değişikliğe gitti ve maliyet açısından çok daha yüksek bedellere neden olsa da kendi projelerini kendi üretme konusunda kararlılık gösterdi. Bugün gelinen noktada, yerli ve milli savunma sanayiinin geldiği seviyede bu değişiklik önemli bir kırılmayı beraberinde getirdi.
.jpeg)
[ATAK Helikopteri, Türkiye'de üretilen en önemli savunma sanayii ürünlerinden biri.]
Maliyetleri düşürmek mümkün mü?
Kısa, orta ve uzun vadedeki ihtiyaçları için bir planlama yapan ve bu yol haritasına göre ilerleyen Türkiye’nin bugün yanıt aradığı başka sorular da var… Bunlardan biri de yerli ve milli savunma sanayii ürünlerinde maliyetlerin düşürülüp düşürülemeyeceği konusu.
Savunma Sanayii Araştırmacısı Kadir Doğan ile bu durumu konuştuk. Doğan, sürecin detaylarına girmeden önce savunma sanayii projelerinin üretim süreçlerine dair genel bir çerçeve çizdi.
Uzun süreli ve yüksek maliyetli işler
Savunma sanayi projeleri doğaları gereği çok uzun süren, yüksek maliyetli, genel olarak bilinenin aksine düşük kar marjlı işler olduğu bilgisiyle başlıyor Kadir Doğan süreci tarif etmeye.
Son yıllarda ülkemizin de içinde bulunduğu çok sayıda ülkenin ‘maliyet-etkin çözümler’ konusuna eğildiğini anlatıyor. Peki ne demek maliyet-etkin çözümler? Kısıtlı olan savunma bütçelerini en verimli şekilde kullanarak öncelikli ihtiyaçları gidermek, kalan kısıtlı bütçeyle de geleceğe yönelik AR-GE çalışmalarına yatırım yapmak şeklinde tanımlamak mümkün…
Geliştirme süreci önemli bir gider kalemi
Kadir Doğan, bütçeyi oluşturan temel kalemleri sıralıyor ve geliştirme safhalarının ürünlerin maliyetlerini etkileyen birinci kısım olduğunu söylüyor. Ne kadar hızlı ve etkin bir geliştirme süreci ortaya koyuluyorsa, o kadar düşük tekrarlanmayan mühendislik maliyetleri ortaya çıkıyor. Dolayısıyla ürünün maliyetleri azalıyor.
(2)(2).jpeg)
[Savunma Sanayii Araştırmacısı Kadir Doğan. Foto: Serhan Sevin - TRT Haber]
Gelişim sürecini kitle üretimi izliyor
Doğan’ın anlattıklarına göre geliştirme sürecini kitle üretim süreci izliyor… Doğru bir lojistik planlama, doğru tedarikçi seçimleri, test maliyetlerinin düşürülmesi gibi etkenler ile teorik olarak maliyet-etkin bir ürün ortaya konabiliyor.
“Projelerde yaşanacak konfigürasyonların ve risklerin doğru yönetilmesi oldukça zor konular bu kısımda karşımıza çıkıyor” diyen Kadir Doğan, sürecin bir zincir gibi birbirine bağlı olduğuna dikkat çekiyor.
Türkiye uzun vadede maliyetleri düşürecek
Kadir Doğan’a Türkiye’nin böyle bir ortamda maliyetleri düşürmesinin ne kadar mümkün olduğunu soruyoruz:
“Bir savunma ürününde maliyetleri ikiye ayırabiliriz. Birincisi tekrarlanmayan maliyetler. Bunlar içerisinde tekrarlanmayan mühendislik maliyetleri ilk sırada geliyor. Yani projenin araştırma ve üretim geliştirme maliyetleri, patent ücretleri, altyapı kurulumu gibi gider kalemleri… Buradaki maliyetler ürünün genelde geliştirme aşamalarında karşılaşılan, kaçınması çok kolay olmayan, genelde tek seferlik veya birkaç seferlik maliyetler.
Dünyada genel kanı bu süreçlerin doğru bir şekilde uygulandığı takdirde uzun vadede maliyetlerin düşeceği ve sürdürülebilir bir yapı kurulacağıdır. Türkiye, sistem mühendisliği süreçlerine kimi zaman bağlı kalmıyor, bu durumun birçok dezavantajı olsa da proje takvimini kısaltabiliyor. Dolayısıyla bu da bize daha az maliyet olarak dönüyor.
Gelecek yıllarda bugünkü maliyetlerimiz daha da düşecek çünkü az önce bahsettiğimiz tekrarlanmayan maliyetler devreye girecek. Ayrıca her yeni üretim daha çok tecrübe ve dolayısıyla daha az hata payı anlamına gelecek. Hatanız azaldıkça maliyetiniz de aşağı yönlü bir hareket izleyecek. Çok sayıda üretimin bir diğer avantajı da girdi maliyetlerinizin azalması… Biliyorsunuz bir parçadan ne kadar çok alırsanız o kadar ucuza mal olur.”
[TÜBİTAK SAGE tarafından hayata geçirilen HABRAS test altyapısı bu alanda öne çıkıyor.]
Testleri Türkiye’de yapabilmek büyük bir etken
Doğan, maliyetlerden bahsederken aslında pek de öne çıkmayan bir konuya dikkat çekiyor: Test süreçleri…
“Yurt dışında birçok savunma sanayii şirketi test süreçlerinde izin almak, alan bulmak veya ilgili diğer şartları sağlamak için ciddi problemler yaşıyor” diyen Doğan, “Devletimiz bu konularda diğer ülkelere kıyasla inanılmaz cömert. Bu da şirketlerimizin test süreç ve maliyetlerini azalttığı gibi ürünlerin geliştirme süreçlerini de kısaltıyor. Dolayısıyla maliyet de ciddi oranda azalıyor” şeklinde konuştu.
[SİHA'ların üretim süreci birim-maliyet açısından diğer ürünlere de örnek olacak cinsten.]
Türk SİHA’ları örnek olacak
Son olarak SİHA’lara da değiniyoruz… Türkiye’nin yerli ve milli SİHA’larının yabancı muadillerinden çok daha ucuz olduğunu biliyoruz. İşin performans boyutunda da rakiplerinden bırakın geri kalmayı, onların önünde oldukları da malum. Bu durumun diğer sistemlere örnek olup olmayacağını soruyoruz:
“Bir ürünün maliyetlerinin azaltılması hiç kolay olmayan, çok fazla etmene bağlı bir süreç. Nihayetinde sizi etkileyen etmenlerin hepsini çok iyi bir şekilde yönetmeniz şart. Bu açıdan bakıldığında özellikle S-İHA konusunda nasıl maliyet etkin ürün geliştirdiğimiz çok daha iyi anlaşılabiliyor.
Bu alanda ulaştığımız noktaya diğer ürünlerde de gelmek tabii ki mümkün. Türk SİHA’larının rol-model olacağı bir ekosistemden bahsedebiliriz. Ancak bunu söylerken her ürünün kendine has isterleri ve muhtemel sıkıntıları olabileceğini de göz ardı etmemek gerek.”
20.5ºC
Ankara
