Günümüzde, toplam nüfusları 70 milyona yaklaşan Orta Asya ülkelerinden Özbekistan'da 32 milyon, Kazakistan'da 17,6 milyon, Tacikistan'da 8,5 milyon, Kırgızistan'da 5,9 milyon, Türkmenistan'da ise 5,5 milyon kişi yaşıyor.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından nüfus artışının yavaşladığı Orta Asya ülkelerinde, bu yavaşlama bağımsızlıktan sonra da artarak devam ediyor.
Orta Asya ülkelerinde 1960-1970 yıllarında yıllık ortalama yüzde 3,5 olan nüfus artışı, 2000'lı yılların başında yüzde 2'ye kadar düştü. 2005-2010 yıllarında ise bu ülkelerdeki yıllık ortalama nüfus artışı oranı Tacikistan'da yüzde 1,6, Türkmenistan'da 1,3, Kırgızistan'da 1,2, Özbekistan'da 1,1, Kazakistan'da ise 0,7 olarak gerçekleşti.
Son yıllarda Orta Asya ülkelerindeki ortalama nüfus artış hızının yıllık ortalama yüzde 1 olduğunu kaydeden uzmanlar, bu düşüş için farklı nedenler ortaya koyuyor.
Bazı uzmanlar, yavaşlamanın planlı ekonomiden serbest piyasa düzenine geçiş sürecindeki sıkıntılardan kaynaklandığını savunurken, bazıları ise SSCB'nın dağılmasının ardından bu ülkelerde yaşayan farklı milletlerin göç etmesinin bunda etkili olduğunu belirtiyor.
Uzmanlara göre, özellikle son yıllarda belirginleşen bu azalma her ülkede farklı nedenlerden ortaya çıkıyor.
Örneğin nüfus artış hızının azalmasında, Tacikistan'da 1992-1994 yıllarında meydana gelen iç savaş ve bunun sonucunda yaşanan göçün yanı sıra ülkedeki siyasi-ekonomik sorunlar etkili olurken, Kazakistan'da bağımsızlıktan sonra ülkede yaşayan Rus, Alman ve diğer milletlerin öz vatanlarına dönmesi büyük rol oynuyor.
Orta Asya, Rusya ve diğer ülkelere iş gücü sağlamayı sürdürecek
Orta Asya'da nüfus artış hızındaki azalmaya rağmen, 1989-2007 yıllarını kapsayan dönemde toplam nüfus yüzde 20 arttı. Bu dönemde Türkmenistan'da nüfus yüzde 35, Özbekistan'da yüzde 31, Tacikistan'da yüzde 30, Kırgızistan'da yüzde 20 oldu. Aynı dönemde Kazakistan'ın nüfusunda, bağımsızlığın ilk yıllarında verdiği göçlerden dolayı herhangi bir artış görülmedi.
Bu nedenle uzmanlar, nüfus artış hızındaki yavaşlamanın, yakın gelecekte Orta Asya nüfusunun yaşlanmasına neden olmayacağını, bu sürecin daha sonra ortaya çıkacağını savunuyor.
Nüfus bilimi uzmanlarına göre, 2030 yılına gelindiğinde nüfus Özbekistan'da 37 milyona, Kazakistan'da 21 milyona, Tacikistan'da 11,1 milyona, Kırgızistan'da 7,5 milyona, Türkmenistan'da da 7,4 milyona ulaşacak. Bu ülkelerin toplam nüfusu 80 milyonu aşacak.
Bununla birlikte aynı dönemde eski Sovyet ülkeleri Rusya, Ukrayna, Belarus, Gürcistan, Letonya, Litvanya, Estonya, Moldova ve Ermenistan'da da nüfusun azalacağı tahmin ediliyor.
Bu durum, Orta Asya ülkelerinin günümüzde olduğu gibi kısa ve orta vadede başta Rusya olmak üzere bu ülkelere iş gücü kaynağı olmaya devam etmesini sağlayacak.
Sovyetler Birliği döneminde de doğum oranının yüksek olduğu Orta Asya ülkelerinin, hala başta Rusya ve diğer ülkelere iş gücü ithal eden ülkeler olmaya devam ettiğini belirten uzmanlar da Rusya'nın şu an içinde bulunduğu krize rağmen bu sürecin devam edeceğine işaret ediyor. Uzmanlar, yine de krizlerle boğuşan Rusya'ya Orta Asya'dan giden işçi sayısının son dönemde azaldığına da dikkati çekiyor.
Bölgenin en kalabalık ülkesi Özbekistan
Nüfusa bakıldığında, bölge halkının yüzde 45'i Özbekistan'da yaşarken, yüzde 26'sı Kazakistan'da, yüzde 12'si Tacikistan'da, yüzde 9'u Kırgızistan'da, yüzde 8'i ise Türkmenistan'da ikamet ediyor.
Orta Asya ülkelerindeki toplam nüfusun yüzde 45'ini barındıran Özbekistan 31,5 milyon kişi ile bölgenin en kalabalık ülkesi konumunda. Ülkede, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından 2 yıl önce 1989'da yaklaşık 20 milyon kişi yaşıyordu.
Özbekistan nüfusu 1917-1940 yıllarında yıllık ortalama yüzde 2,7, 1960-1970 arasında yüzde 3,8, 1990'lı yıllarda da yüzde 2 oranında artış gösterdi. 2000'li yıllarda iyice düşen bu oran 2014 yılına gelindiğinde yüzde 1,7'ye kadar geriledi.
SSCB döneminde halkının çoğunun kırsal kesimde yaşadığı ülkede son yıllarda kentsel nüfus kırsal nüfusu geçti. Bölgedeki en genç nüfuslu ülkelerden olan Özbekistan halkının yüzde 45'ini 18 yaş altı gençler, yüzde 60'ını da çalışabilir nüfus oluşturuyor. Bu veriler ülkenin uzun yıllar boyunca, nüfusu azalan ülkelere iş gücü temin edeceği öngörülerini doğuruyor.
Bölgenin en çok göç veren ve göç alan ülkesi Kazakistan
Toprak bakımından Orta Asya'nın en büyük ülkesi Kazakistan ise bağımsızlık yıllarında verdiği ve aldığı göçlerle dikkat çekiyor.
SSCB'nin dağılmasından önceki 1990 yılında 16 milyon 297 bin kişinin yaşadığı Kazakistan'da nüfus, bağımsızlığın ilk yıllarında verilen göçlerle 1999'a gelindiğinde yüzde 7,7 oranında azalarak 14 milyon 953 bine kadar geriledi. 2004'e kadar göç vermeye devam eden ülke ekonomisinin kalkınması ile göç alma sürecine girdi.
Doğum oranı düşük olmasına rağmen, aldığı göçlerle 2005 yılına gelindiğinde 1990'lı yıllardaki nüfus artış oranına ulaşan Kazakistan'ın nüfusu 2012'de 16,9 milyon oldu.
Göç edenlerin önemli kısmını ülkelerine dönmek isteyen Rus, Alman ve Yahudi kökenlilerin oluşturduğu Kazakistan, diğer ülkelerde yaşayan Kazakların ülkeye yerleşmesini teşvik etti. Kazakistan bu süreçte en fazla komşu Orta Asya ülkelerinden göç aldı.
Resmi verilere göre, 2015 yılında nüfusu 17,6 milyon olan ülkede bu nüfusun yüzde 56,8'ini kentsel nüfus oluşturuyor.
Kırgızistan
Orta Asya'nın az nüfuslu ülkelerinden olan Kırgızistan'ın eski Sovyet döneminde nüfus artışında belirgin yükseliş olurken, bağımsızlık yıllarında bu artış hızının önemli ölçüde azaldığı görülüyor.
Kırgızistan'da yıllık nüfus artışı, 1960'lı yıllarda yüzde 3,2, 1970'lı yıllarda yüzde 2,1, 1980'lı yıllarda ise ortalama yüzde 1,4 olarak gerçekleşti. UNICEF'in verilerine göre 1990-2012 yılları arasında ortalama yüzde 1'e düşen yıllık nüfus artışının 2012-2030 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 1,3 olması bekleniyor.
1960 yılında 2 milyonu aşkın nüfusu olan Kırgızistan'da, SSCB'nin dağılmasının hemen öncesinde 1989'da 4 milyon 257 bin olan nüfus, 2012 yılında 5 milyon 551 bine ulaştı. 2015 yılında 5,9 milyon kişinin yaşadığı ülkede nüfus artışı özellikle ülkenin güney bölgelerinde yaşandı.
Halkın çoğunluğunun kırsal kesimlerde yaşadığı Kırgızistan'da, nüfusun yüzde 35,9'unu 15 yaş altı, yüzde 58,6'sını 15-64 yaş arası, yüzde 5,5'ini ise 65 yaş üstü kişiler oluşturdu.
Kırgızistan 2010 yılında 50,6 bin, 2011 yılında ise 36 bini Rusya'ya olmak üzere toplam 39 bin 403 göç verdi. Göç edenlerin çoğunu Rus, Kazak ve Özbek asıllılar oluşturdu. Uzmanlar, göçün artmasında, ülkede meydana gelen etnik çatışmaların ve siyasi-ekonomik istikrarsızlığın etkili olduğunu belirtiyor.
Kırsal nüfusu yüksek Tacikistan
SSCB döneminde nüfus artış hızının en yüksek olduğu Tacikistan'da, 1992-1994 yıllarında patlak veren iç savaş, ülkedeki doğum oranının azalmasına ve ülkeden göç edenlerin artmasına sebep oldu. Tacikistan 1989-1999 yıllarında toplam 437 bin göç vermesine rağmen doğum oranlarının yüksek olması ülkedeki nüfus artış hızını çok fazla etkilemedi.
Topraklarının yüzde 90'ı dağlık bölgelerden oluşan Tacikistan'da 2000 yılında 6 milyon 127 bin olan nüfus 10 yılda yüzde 23,5 oranında artarak 2010'da 7 milyon 565 bine çıktı.Tacikistan'da 2015'te yüzde 2,3 olarak gerçekleşen nüfus artış hızıyla ülke nüfusu 8 milyon 547 bin oldu.
1970'te nüfusun yüzde 37'sinin kentlerde, yüzde 63'ünün kırsal kesimlerde yaşadığı ülkede kentsel nüfus giderek düştü. Tacikistan'da, kent nüfusu 1979'da nüfusun yüzde 34,6'sını, 1989'da yüzde 32,5'ini, 2000'de ise yüzde 26,5'ini oluşturdu. Günümüzde nüfusun yüzde 73,5'i kırsal kesimlerde yaşıyor.
Nüfusunun önemli bir kısmı gençlerden oluşan ve Rusya ile sıkı ekonomik ilişkileri bulunan Tacikistan, nüfusu azalan Rusya ve diğer ülkelere iş gücü sağlamaya devam edecek gibi görünüyor.
Türkmenistan
Orta Asya ülkeleri arasında Türkmenistan, nüfusa dair sağlıklı istatistiklerin eksikliğiyle dikkat çekiyor.
Eski Devlet Başkanı Saparmurat Niyazov'un iktidarda bulunduğu 1991-2006 yılları arasında Türkmenistan'da resmi kurumlar, ülke nüfusunun 6 milyonu aştığını duyurmuştu. Türkmenistan yetkilileri günümüzde ise ülke nüfusuna ilişkin verileri açıklamaktan kaçınıyor.
Sovyetler Birliği döneminde nüfus artış hızının bölge ülkelerine nazaran daha yüksek olduğu Türkmenistan'da, aynı eğilim SSCB'nin dağılmasından sonra da devam etti.
Nüfusu 1959'da 1 milyon 516 bin olan Türkmenistan'da, bu rakam 1979'da 2 milyon 759 bine, 1989'da 3 milyon 534 bine ulaştı. Bağımsızlık sonrası 1995'te 4 milyon 481 milyona nüfusa sahip ülkede 2001'de 4,9 milyon kişinin yaşadığı tahmin ediliyor.
Birleşmiş Milletler verilerine göre Türkmenistan nüfusunun 1 Temmuz 2013 itibarıyla 5 milyon 240 bine, ABD verilerine göre ise Temmuz 2015 tarihinde 5 milyon 230 bine ulaştığı tahmin ediliyor.
Türkmenistan, nüfusunun önemli bir kısmının genç ve çalışabilir olmasıyla da dikkat çekiyor. AA
14.6ºC
Ankara
