İran ile Irak arasında yeni demiryolu

Geçtiğimiz günlerde Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani ile İran Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhammed Muhbir’in katıldığı törenle Şelemçe ile Basra’yı birbirine bağlayacak demiryolu hattının yapımına başlandı. Peki, proje iki ülke için neden önemli? İşte detaylar…

Projenin önemi ne?
Irak’ın Basra kenti ile İran’ın güneyindeki sınır kasabası Şelemçe’yi birbirine bağlayacak 32 kilometrelik demiryolu projesinin yaklaşık 18 ila 24 ayda tamamlanması planlanıyor.

Projenin 16 kilometresini İran, diğer yarısını da Irak inşa edecek.
Tahran ve Bağdat, söz konusu hattı geliştirmek için ilk olarak 2014 yılında bir anlaşma imzaladı ancak kısa süre sonra terör örgütü DEAŞ’in şiddetli saldırıları projenin askıya alınmasına neden oldu.

Irak'ta güvenlik ve siyasi durum düzelince 2021'in sonlarında proje yeniden gündeme geldi. Ancak geçen 2 yılda projeye dair önemli bir gelişme yaşanmadı.

İran eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, İran’ın Şelemçe, Irak’ın ise Basra kentinden geçerek iki ülkeyi Suriye ve Akdeniz’e bağlayacak demiryolu hattını “son derece önemli bir proje” sözleriyle nitelendirmişti.
Ancak aradan geçen iki yıla rağmen projede herhangi bir somut adım atılmadı.
Geçtiğimiz günlerde ise projede beklenen adımlar atılmaya başlandı. Projenin temelleri sonunda atıldı.

Projeye ilişkin bilgi veren İran Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Muhbir, çalışmaların tamamlanmasıyla İran’ın demiryolu ağının Akdeniz ülkelerine bağlanabileceğini söyledi.

Muhbir, geçen hafta gazetecilere verdiği demeçte de iki ülkenin onlarca yıldır demiryolunu tasavvur ettiğini ve planlarının 1979'da gerçekleşen İran İslam Devrimi'nden kısa bir süre öncesine dayandığını vurguladı.
Muhbir, projenin hayata geçirilmesiyle ortalama 11 milyar dolar olan İran ile Irak arasındaki ticaret hacminin 30 milyar dolara çıkabileceğini belirtti.
Projenin tamamlanması milyonlarca İranlı hacının da Irak'taki kutsal yerlere gitmesini kolaylaştıracak.

Çin ile İran arasında imzalanan anlaşmada yer alıyor

İran’ı Akdeniz’e bağlayacak projenin inşası Çin ve İran arasında 2021 yılında imzalanana “stratejik ortaklık” anlaşmasında da yer alıyor.
Anlaşmanın ilgili maddesine göre “Çinli yatırımcılar İran’ın Keşm, Arvand Rud (Şatt’ül Arab) ve Maku serbest ticaret bölgeleri başta olmak üzere İran’da özel ve serbest ticaret bölgelerinde yatırım yapmaya teşvik edilecek.” Söz konusu maddenin devamında şu hedeflere yer veriliyor:
“İran’da Isfahan-Şiraz ve Tahran-Meşhed gibi ana demiryolu hattı ile Tahran-Tebriz arası yüksek hızlı tren hatlarının inşası ve Tahran’ın kuzeyindeki otoban dahil olmak üzere otoban yapımı için Çin yatırımları İran’a çekilecek. Irak, Afganistan ve Suriye dahil olmak üzere bölge ülkelerinin yeniden yapılanmasına katılmak amacıyla üçüncü ülkelerde ortak bir sanayi veya hizmet projesi belirlenecek. Pakistan ve İran'dan Irak ile Suriye'ye doğru demiryolu koridorunun yapımına başlanacak ve ilgili projeler hayata geçirilecek.”

Zorluklar neler?

Proje kapsamında İran, iki ülkeyi ayıran, İran'da Arvand Nehri ve Irak'ta Şattü'l-Arab olarak bilinen su yolu üzerinde bir köprü inşa etmeyi hedefliyor.
Yetkililer, gemilerin altından geçebilmesi için köprünün hareketli olması gerektiğini belirtiyor. Ancak nehir yatağının buna hazır olup olmadığı bilinmiyor. Zira, bu yöndeki çalışmalar 1979 devriminin öncesine dayanıyor.

Bir diğer zorluk ise mayınlar…
 Mayınlar, 1980'lerdeki İran-Irak Savaşı sırasında , dönemin Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin tarafından döşenmişti. Dolayısıyla Irak tarafında projenin başlaması için bu mayınların temizlenmesi gerekiyor.

Irak içinden de projenin “ülke için ekonomik felaket” olacağı yönünde açıklamalar geliyor. Eski Ulaştırma Bakanı Amir Abdulcebbar ise projeyi “ekonomik cinayet” olarak tanımlıyor ve Irak’ın onlarca yıldır hazırlandığı Fav Limanı projesini sekteye uğratacağını söylüyor.

Öte yandan İran medyasına göre, proje yıllardır ABD’nin Bağdat’a yaptığı baskı nedeniyle ilerlemiyor. Zira demiryolunun İran'ı Suriye'nin Akdeniz kıyılarına bağlayarak Tahran'ın desteklediği sözde "direniş ekseni"ndeki ülkeleri (İran-Irak-Suriye-Lübnan) birbirine bağlaması öngörülüyor.

Öte yandan İran medyası Türkiye ile Irak arasında yapılması planlanan Kalkınma Yolu Projesi’ni de rakip olarak görüyor. Irak'ın Şelemçe-Basra yerine Türkiye ile yapılacak Kalkınma Yolu projesine öncelik verebileceği yönündeki tartışmalar sürüyor.