Çığ altında nasıl hayatta kalınır?

İş makinesi çığ altında kaldı, operatör son anda kurtuldu. Erciyes'te çığ düştü, 1 kişi hayatını kaybetti. Bingöl’de minibüs geçerken yola çığ düştü...

Kar yağışlarının etkili olmasıyla birlikte benzer haberler daha fazla gelmeye başladı. Çığ, diğer doğal afetler kadar sık görülmese de ölüme varan sonuçlar doğuruyor.

Peki çığ nasıl düşüyor? Çığdan korunmanın bir yolu var mı? Çığ anında ne yapmak hayat kurtarıyor? Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Acil Yardım ve Afet Yönetim Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Afşin Ahmet Kaya, çığla ilgili merak edilenleri TRT Haber’e anlattı.

Çığı tetikleyen faktörler

Çığ, dağ yamaçlarında özellikle eğimin yüksek olduğu (30-45 derece) yerlerde görülebiliyor. Tabii çığın meydana gelmesi için birden fazla faktörün oluşması gerekiyor. Doç. Dr. Afşin Ahmet Kaya bu faktörleri şöyle sıralıyor:

“Böyle bir eğimin olduğu yerde kar birikmesi, biriken kar kütlesinin bir tetikleyici tarafından hareket etmesi gerekiyor. Tetikleyici dediğimiz nokta ise arazinin durumu, hava durumu, kar tabakasının özelliği ve biraz da insan faktörü nedeniyle ortaya çıkabilecek nedenlerdir.”

Çığın nerelerde gelişebileceği tahmin edilebiliyor. Doç. Dr. Kaya, bunu şu şekilde açıklıyor:

“Farklı yöne bakan yamaçlarda kar kütleleri hangi dönemlerde hareket edebilir, bunu bilebiliyoruz. Mesela kuzeye bakan yamaçlarda, özellikle kışın ortasında çığ oluşma riski yüksek. Yine meteoroloji aslında bunu çok belirgin bir şekilde ortaya koyabiliyor. Kısa sürede ve çok miktarda yağan kara, ‘istikrarsız bir katman oluşturabilecek kar’ diyoruz. Dolayısıyla istikrarsız bir katman oluşması çığ riskini oluşturuyor. Üstüne yağmur yağması daha derin katmanlara doğru kar örtüsünün hem ısısını, yoğunluğunu hem de hareketini artırıyor. O zaman ilkbahar ve ilkbahara yakın yağışlar çığ riski oluşturabiliyor.”

Rüzgar ve sıcaklıktaki artış da çığ oluşumunda etkili olabiliyor. Doç. Dr. Kaya, “Tabaka halindeki kar kütlesi üzerine yağan kar tabakalarının kristalleri eğer birbirleriyle örtüşmüyorsa, bağlanmıyorsa bu kar tabakaları bir eğim boyunca hızla akabilir” diyor.

Çığ sırasında ne yapılmalı?

Bir çığ olayına maruz kalınması halinde yapılacak doğru hareketler ölüm riskini azaltıyor. Doç. Dr. Kaya, yapılması gerekenleri şöyle anlatıyor:

“Öncelikle soğukkanlılığımızı muhafaza etmeliyiz. Çığ geldiği anda etrafımızdaki ağaç ya da doğal cisimlere bağlı olarak kaçabileceğimiz, hareket edebileceğimiz bir alan görüyorsak mutlaka bu alana doğru yönlenmeliyiz. Eğer çığ yavaş ve akışı yüksek bir noktadan hareket ediyorsa patika kenarları kurtuluş noktalarımız olabilir. Mesela bu bölgeye kayak için gittiysek hareket kabiliyetimizi kısıtlayabilecek ekipmanları hemen çıkarmamız gerekiyor.”

Hayatta kalma yolları

Etrafta ağaç veya benzeri bir cisim varsa tutunmaya çalışılmalı. Bu arada kırılmış ağaç ya da kaya parçalarından korunmak da gerekiyor. Doç. Dr. Kaya, çığ düşme esnasında dipte kalmamak için yapılması gerekenleri, “Çığın daha ilk başındaki kısmıyla karşılaştıysak yerden de destek alarak yüzer gibi -suyun üstünde kalmaya çalışır gibi- çığ yüzeyinde kalmaya çalışılmalı. Ağzımızı sıkıca kapatarak elimizle ağzımızın önüne bir bariyer koymalıyız. Buna bir hava kesesi oluşturma hareketi diyoruz. Böylece sonrasında nefes alabileceğimiz alan oluşturabiliriz. Yine kafamızı sağa sola hareket ettirerek bir alan oluşturulabiliriz” şeklinde sıralıyor.

Bayılma hissi gelebiliyor

Eğer kar kütlesinin dibine doğru gidildiyse yapılacak ilk iş, oturma pozisyonuna geçmek; tamamen zemine inildiyse yerden güç alarak ayağa kalkmaya çalışmak... Bu noktada Doç. Dr. Kaya önemli bir dizi noktanın altını çiziyor:

“Bazen ilk etapta bir bayılma hissi gelebiliyor. Uzmanlar bu konuda şöyle diyorlar: Böyle bir hissin içerisindeyseniz direnmeyin, çünkü insan baygınken daha az oksijen tüketir. Özellikle sırt çantası taşıyan kişilerin, çığ esnasında yüzeyde kalma şansı olabiliyor. Tıpkı suyun üzerinde kalmayı sağlayan yelek gibi çantaların da bu anlamda kişiyi yüzeyde tutabilme özelliği olduğu düşünülüyor. Yine mümkünse bağırabileceğimiz, yanımızda bir ses çıkarabilecek herhangi bir alet varsa kullanmak gerekir. Bir aracın içinde yakalanıyorsak, kornayla, ışıklarla, fenerle dışarıya ses çıkarabilecek ve bizi fark edebilecek uyarıcılara ihtiyacımız var. Oksijeni tüketebilecek, kibrit ve sigara tarzı şeylerden uzak kalmalıyız.”

Mart ve aralık ayları riskli

Türkiye’de çığ açısından tehlikeli yerlerin başında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi geliyor. Doç. Dr. Kaya, mart ve aralık aylarının çığ olaylarının daha sık görüldüğü dönemler olduğunu ifade ediyor:

“Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi’nin dağlık kesimlerinde çığ yaşanma potansiyeli yüksek. Yine Karadeniz Bölgesi’nin dağlık kesimleri -özellikle Küre ve Rize dağları- riskli. İl bazlı düşündüğümüzde çoğunlukla karşımıza Bingöl, Bitlis, Tunceli bu anlamda çok aktif olarak çıkıyor. Bunu Şırnak, Bayburt, Siirt, Hakkari takip ediyor.”
 

Grafik: Bedra Nur Aygün