Osmanlı’dan bu yana el emeğiyle üretilen porselenler

Vazolar, süs eşyaları, sofra takımları… Her biri birbirinden değerli porselenler 129 yıldır aynı adreste el emeği göz nuruyla üretiliyor, Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası’nda… Porselendeki Osmanlı zarafetini tüm dünyaya tanıtan fabrika, 1891’de Yıldız Çini Fabrika-i Hümayunu adıyla kuruldu. O günden bu yana da üretime devam ediyor. Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası Müdürü Tuba Uzun fabrikanın hikayesini, “Sultan 2. Abdülhamid tarafından Yıldız Sarayının dış bahçesinde o dönemin porselen ihtiyacını karşılamak amacıyla kuruldu. 1894’te asıl olarak üretime geçti” sözleriyle anlatıyor.

[ Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası Müdürü Tuba Uzun]

Birinci Dünya Savaşı’ndaki önemli görev

Fabrika, İtalyan mimar Raimondo d’Aronco tarafından inşa edildi. Kuruluşunda gerekli olan teknoloji, her türlü malzeme ya da kalıp ise Fransa’daki Sevres ve Limoges fabrikalarından özel olarak getirildi. 

129 yıldır ayakta duran fabrika bugüne dek pek çok tarihi olayın da tanığı oldu. Fabrika, Birinci Dünya Savaşı yıllarında önemli bir görev üstlendi. Telefon ve telgraf izolatörleri için porselen fincanlar üretti. Cumhuriyet döneminde ise bir süre Sümerbank çatısı altında üretimini sürdürdü. 1994’e gelindiğinde Milli Saraylar Daire Başkanlığına bağlandı. Halen Cumhurbaşkanlığı Milli Saraylar İdaresi Başkanlığına bağlı olarak üretime devam ediyor. 

Avrupa hanedan koleksiyonlarında

Yıldız’da üretilen porselenler hala saray, köşk ve kasırların dekorasyonunda kullanılıyor. Osmanlı döneminde bu fabrikada üretilerek yabancı devlet adamlarına hediye edilen eserler halen Avrupa hanedan koleksiyonlarının nadide parçaları arasında gösteriliyor. 

Fabrikadaki mesainin bir kısmı, bir zamanlar saray için üretilen porselenlerin replikalarını üretmeye ayrılıyor. Bunun yanı sıra birbirinden zarif vazolar, şekerlikler, duvar tabakları, süs eşyaları, kahve fincanları gibi sayısız eşya üretiliyor. Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası Müdürü Tuba Uzun, “Genellikle sofra eşyasından çok süs eşyalarına yer vermekteyiz. Klasik Türk motiflerinden ve serbest çalışmalardan çeşit çeşit, renk renk desenlerimiz mevcut. Formlarımız başka hiçbir yerde yok. Ülkemizde ilk ve tek porselen fabrikası olduğumuz için bu konuda iddialıyız. Özellikle de model kalıplarında fabrikamız Türkiye’de tek” diyor.

Eserlerde ay-yıldız damgası yer alıyor

Yıldız Porselen’de ürünlerin şekillendirmesinden son fırınlanmaya kadar her aşamada el emeği var. Bunun için işinin ehli bir ekip hummalı şekilde çalışıyor. Uzun, fabrikadaki çalışma sürecini şöyle anlatıyor: 

“Şu anda 80’i aşkın çalışanımız var. 10’a yakın atölyemiz bulunuyor. Üretim için ham madde, sırlama, şekillendirme, dekorlama gibi pek çok aşama bulunuyor. Üretimin sıfır noktasından bitiş kısmına kadar her aşamada insan eli var.” 

Yıldız’da üretilen eserlerin tümünde, fabrikanın orijinal amblemi olan ay-yıldız damgası yer alıyor. Hemen altında ise eserin hangi yıl üretildiği yazılıyor. Osmanlı arması, sultanların isimlerinin baş harfleri ve tuğralar eserlerde rastlanabilen diğer ayrıntılar. Bazı eserlere ise emek veren sanatçının adı işleniyor.

Tarihi fabrikanın tezgahlarından çıkan ürünlere sahip olmak isteyenler, Milli Saraylar bünyesindeki hediyelik eşya satış mağazalarını ziyaret edebiliyor. Evini bu özel porselenlerle süslemek isteyenler katalogdan beğendileri ürünleri sipariş etme şansına da sahip. Yıldız Çini ve Porselen Fabrikası Müdürü Tuba Uzun, alıcı kitlelerinin Türkiye ile sınırlı olmadığını vurgulayarak, “Yurt dışına çok fazla ürün gönderiyoruz. Bazı misafirlerimiz özellikle Türk yapımı olduğu için hediye olarak buradan porselen almayı tercih ediyor” şeklinde konuşuyor.

Kurgu: Ayhan Aybek