Aksaray’dan Buckingham Sarayı’na

Dünyanın bilinen en eski halısı Türklere ait bir Hun halısı. Altay'ın Pazırık bölgesinde keşfedilen bu halı M.Ö. 4.- 5. yüzyıla tarihleniyor. Söz konusu keşif, Türklerin halıcılıktaki köklü geçmişine ve sürekliliğine dikkat çekmekte…

Halı dokumacılığını kadın erkek ayrımı olmadan yüzyıllardır yapan Türkler, her ilmekle aşkını, ruhunu, hasretini, umudunu işliyor. Her biri dokuyanının elinde eşsizleşiyor.

Anadolu’nun her bölgesi karakteristik birçok halıya sahip. Her bölgenin halısı kendi içinde bir kompozisyon, bir hikaye barındırmakta. Taşpınar Halısı, Yağcıbedir Halısı, Milas Halısı, Uşak halısı, Bergama halısı, Türkmen halısı, Gördes halısı, Döşemealtı halısı ve daha nicesi…

Birçok müzede, ve bir çok ünlü ressamın tablosunda kendine yer bulan bu kıymetli halılar, motifinde, renginde Türk kültürünü taşıyor.

Halı dokumada dünyanın otorite milletlerinden biri olan Türkler, doğal olarak halı tamirciliğinde de önemli bir noktada. Dünyada halı tamiri işini Aksaray’ın Sultanhanı ilçesi domine ediyor.

Dünyanın en büyük kervansaraylarından birine ev sahipliği yapan Sultanhanı ilçesinde halılar orijinallerine uygun bir şekilde onarılıyor.

Sultanhanı’nın birçok sokağında küçüklü büyüklü halı tamir atölyeleri mevcut. Bölge halkının üçte biri halı tamir atölyelerinde çalışıyor. Bu atölyelerin içi sıcacık bir ev ortamı gibi. Herkes halısını köşesinde çayını yudumlayarak bazen sessizce, bazen sohbet ederek, bazen de türküler dinleyerek ilmek ilmek dokuyor, boyuyor, kesiyor ve hiç eskimemiş gibi hayata kazandırıyor…

“Zanaatkarlık görünmez olmanın mesleğidir”

Yazar ve Saat Tamircisi Şule Gürbüz, tamircilik mesleği “Mistik bir iştir, görünmez olmanın mesleğidir” diyor…

“Her usta aslında bir şeyleri tamir etmeye talip olmuş bir kimsedir. Yapmaya değil. Sanatçı ile zanaatkarın arasındaki en temel fark bu. Birisi yapmak ortaya koymak, yaptığı ile anılmak arzusundaki daha kötü manada demiyorum ama egonun öne çıktığı bir iş iken, zanaatkar bir başkasının yaptığına sanki hiç zarar ve bir halel gelmemiş gibi onu kendi kimliği, kisvesi, yaptığı iş belli olmazcasına gizleyerek, kendi elinin izlerini yok ederek bir yaptığıyla adımlarını da silen bir kimsedir. Daha mistik bir iştir bu nedenle de zanaatkarlık görünmez olmanın mesleğidir.”

“Anadolu o kadar zengin ki her şehrin, her ilçenin, her beldenin, her köyün, rengi farklı”

Sultanhanı Belediye Başkanı Fahri Solak da bir halı tamir ustası. Bölgenin halı tamiratındaki konumunun yüzyıllara dayanan bir geçmişin sonucu olduğunu söylüyor.

[Sultanhanı Belediye Başkanı Fahri Solak]

“Anadolu o kadar zengin ki her şehrin, her ilçenin, her beldenin, her köyün, rengi farklı. Aksaray bölgesinde çok ünlü halılar var, hatta İbn Battuta kitabında, 13. yüzyılda Aksaray’ı tanımlarken ‘Aksaray’da koyun yününden halılar dokunurdu ve bu halılar Çin’e İran’a kadar ihraç olurdu’ diyor.”

Sultanhanı’nın kiliminin desen özelliklerini Sultanhanı Kervansarayı’nın taç kapısından aldığını söyleyen Fahri Solak, halı tamirciliğinin ilçede nasıl yaygınlaştığını anlattı.

“1970’lerden sonra İstanbul’da büyüklerimiz halı restorasyon işine giriyor. Yani yamalık dediğimiz basit usullerle restorasyona başlıyor. Daha sonra Sultanhanı’na 1980’lerin başında halı tamir atölyeleri açılıyor. Sultanhanı ilçemizde şu anda büyüklü küçüklü 50’ye yakın halı restorasyon merkezi vardır.”

“Sultanhanılı ustalarımız dünyada halı restorasyonu işinde bir numaradır”

Amerika Birleşik Devletleri'nde halı koleksiyonerlerinin, müzelerin Sultanhanı’nda bu mesleğin olduğunu çok iyi bildiğini söylüyor Solak...

“Avrupa’da da aynı şekilde bu mesleğin Aksaray’ın Sultanhanı ilçesinde yapıldığını hepsi bilir. Biz bu mesleği daha ileriye götürdük. Sultanhanılı ustalarımız dünyada halı restorasyonu işinde bir numaradır. İpek yolunda olduğumuzdan dolayı Sultanhanılı ustalar hem Fransız kilimlerini çok iyi restore edebiliyor, goblen tarzı dediğimiz halıları da, İran halısını da, Türk Anadolu halılarını da en güzel şekilde restore ediyor. Şöyle düşünün 17. Yüzyıl bir Türk halısı var ve biz o halıyı restore ederken yeni yün kullanmıyoruz, kullanılmayacak derecede kilimler alıp onların yününü tekrar hayata geçirerek onları kullanıyoruz. O da bizim restorasyon kalitemizi artırıyor.”

“Atatürk’ün mirası olan halılar Sultanhanılı ustalar tarafından restore edildi”

Sultanhanı nüfusunun en az üçte biri halı restorasyon işinde. Londra Buckingham Sarayı’nın halıları da Sultanhanı’nda restore edildi. Ancak sadece eski halılar tamir edilmiyor Sultanhanı’nda… Aynı zamanda çok ünlü yerlerin şatoların, sarayların yeni sipariş halıları da burada dokunuyor.

[Aksaray'ın Sultanhanı ilçesinde, Selçuklu motifleriyle dokunan 120 metrekarelik halı, Birleşik Krallık'taki bir sarayda kullanılacak.]

Belediye başkanı Solak Atatürk’e ait halılar da tamir ettiklerini sölüyor.

“Sultanhanılı ustalarımız çok önemli yerlerin hem halılarını dokudu, hem de oranın eserleri ilçemizde restore edildi. Londra Buckingham Sarayı’nın halıları da Sultanhanılı ustalar tarafından restore edildi. Dolmabahçe Sarayı’nın halıları, Atatürk’ün mirası, kendi koleksiyonu olan 57’ye varan halı da dahil olmak üzere hepsi Sultanhanılı ustalar tarafından restore edildi.”

“Halı dokurken tarihe gidiyorum”

[Halı Tamir Ustası: İbrahim Kürkçü]

Halı Tamir Ustası İbrahim Kürkçü, halı dokurken tarihe gittiğine vurgu yapıyor.

“Deşarj oluyorsun, bu halıdaki yaşanmışlıkları hatırlıyorsun. İnsan düşündükçe yapılan emekleri, ne için neyin dokunduğunu, emekleri hatırlıyor. Böyle insan tarihe gidiyor. O zevki alıyorsun, yıllar öncesine gidiyorsun.”

Çocukluk yaşlarında bu mesleğe girdiğini söyleyen Kürkçü, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Çocukluk yıllarımda halıcılık mesleğine tamirci olarak başladım. 10-12 yıl bu mesleği yaptıktan sonra, farklı bir sektörde tarım sektöründe çalışmaya başladım. Sonra bu halıya olan özlemim hiç bitmedi. Yıllar geçse de ayrı bir zevk ve şevkle bakıyordum halıya. Çünkü tarih vardı, sonuçta bir emek vardı. Bu halıdan kopamadım. 10-12 yıl sonra tekrar bu mesleğe hobi olarak; sevdiğim halıları, yöredeki değişik halıları toplayarak böyle bir mekan açmaya karar verdim. Amacımız yıllar önce dokunan halıları insanlara tanıtmak, kültürü gelecek nesillere aktarmak.”

"Elimdeki bu halı da Çin ipek halısı"

[Halı Tamir Ustası: İsmail Konukçu (Sağ)]

Geçimini halı tamirciliğinden sağlayan İsmail Konukçu, halıyı nasıl tamir ettiklerini anlatıyor.

“Yurtdışından bize gelen halılar oluyor, eski halılar. Tamirlerini, yıkamasını, çekimini yapıp tekrar yurtdışına gönderiyorum. Elimdeki bu halı da Çin ipek halısı. Yaklaşık 200 yıllık. Bize tamir için geldi. İpekten, boyuyoruz, eskitiyoruz biraz da iplerini, sonrada tamirini yapıyoruz. Havlarını değiştiriyoruz, Eksik olan yerlerini tamamlıyoruz. Sonra kesimi oluyor, kesimini yapıyoruz, kesiminden sonra ütüsünü yıkamasını yaptıktan sonra tekrar yurtdışına gönderiyoruz.”

“Bu işi yaptığım zaman bir hastayı hayata geçirmiş gibi hissediyorum”

[Halı Tamir Ustası: Mahmut Ağır]

Halı Tamir Ustası Mahmut Ağır ise yaptığı işi doktorun hastasını iyileştirmesine benzeterek “Doktora gidiyoruz, hastayız. Doktor bize ilaç veriyor, iyi oluyoruz değil mi? Kendimizi iyi hissediyoruz. Aynı öyle. Bu işi yaptığımız zaman bir hastayı hayata geçirmiş gibi yani mesela bir hasta iyi olmuş bizimle beraber aynı yola çıkmış gibi... Mesela bitmiş, çürümüş, atılmamış değil ama hayata geri katılmış yani güncel hayatımıza geri gelmiş, kullanılabiliyor. Veya bir katalogda gördüğün zaman hoşuna gidiyor bu halıyı ben yapmıştım diyorsun" diye konuştu.

Bazı meslekler var ki hayatta büyük bir görünmezlikle, sessizlikle yol alıyor. Halı tamirciliği de bu mesleklerden biri. İnsanların “görünür” olmak için çabaladığı , adeta gürültü furyasına dönüşen bu çağda, görünmez olmak ve heybetli bir sessizlikle dünyaya ilmek ilmek yayılmak… Sultanhanılı ustaların yaptığı iş tam olarak bu.

Dünyada müzelerin ve halı koleksiyonerlerinin yakından tanıdığı Sultanhanılı halı tamir ustaları, büyük şatoların, sarayların, köşklerin halılarını küçük atölyelerinde bir çok duygunun gölgesinde sabırla onarmaya devam ediyor.

Gülden Banca

Erdal Demirhan

Kurgu