Bipolar bozukluk, diğer adıyla manik depresif hastalık, dünyada 60 milyonu aşkın insanda görülüyor. Hastalar arasında çocuklar da var... Ancak çocuklardaki belirtilerin yetişkinlerden farklı olması teşhisi zorlaştırıyor. Kimi durumlarda ise dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile karıştırılıyor.
[Fotoğraf: Getty]
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Ana bbilim Dalı Başkanı Prof. Özalp Ekinci ile çocukluk çağında bipolar bozukluğu konuştuk.
Çoğunlukla yirmili yaşlarda belirti veren bu hastalığın çocuklarda görülme oranı yüzde 1'in altında... Çocuklarda genel olarak depresyon ve mani gibi birbirinden farklı iki ayrı uç duygu durumunun daha az olduğunu, yani epizotik niteliğin kısıtlı olduğunu söyleyebiliriz.
Çocuk ve Ergen Psikiyatri Uzmanı Prof. Özalp Ekinci
Ergenlikte belirtiler yetişkinlerdekine benzer...
Bipolar bozukluk genellikle ergenlik, geç ergenlik ve yetişkinlikte karşımıza çıkıyor diyor Prof. Özalp Ekinci ve ekliyor; " Ergenlerde yetişkinlere benzer belirtiler görülüyor."
Peki, ergenlerde manik depresif hastalık belirtileri neler?
"Duygu durumunda keskin değişiklikler, özellikle mani dediğimiz tablonun olduğu dönemde aşırı konuşkanlık, uyku gelişiminde azalma, benlik öz saygısında abartılı artma olarak tanımladığımız taşkınlık, coşkunluk, dürtüsel davranışlar, bu dönemde aşırı alışveriş yapma, yersiz, dengesiz espriler yapma, rahatsız edici davranışlarda bulunma, çabuk öfkelenme, düşünce hızına yetişememe gibi pek çok belirti olur. Taşkınlığın, kontrolsüzlüğün, dışarıdan bakıldığında çevre tarafından anlaşılan bir dengesizliğin olduğu ağır bir ruhsal durum olarak tanımlayabiliriz maniyi."
Bipolar, taban tabana zıt "mani" ve "depresif" dönemlerle kendini gösteriyor. Prof. Özalp Ekinci, bu belirtilerin en az bir hafta devam edebileceğini anlatıyor:
"Belli dönemlerde ortaya çıkar bir epizot, en azından bir hafta sürer. Tedavi edildiğinde de epizot ortadan kalkar. Mani ortadan kalktıktan, tedavi edildikten sonra tekrar bir depresyon dönemi ortaya çıkabilir. Depresyonu pek çoğumuz zaten biliyoruz. Moralimizde belirgin bozukluğun, üzüntülü bir halin olduğu, kendimizi depresif hissettiğimiz, kişinin genel olarak isteksiz, hayattan zevk almaz hale geldiği, uyku ve iştahının büyük oranda bozulduğu, değersizlik, suçluluk duygularının olduğu bir üzüntülü hal diyelim. Maninin arkasından depresif dönemler ortaya çıkar, bu bir döngü şeklinde sürer."
Çocuklarda teşhisi neden zor?
Hastalığın hem nadir görülmesi hem de belirtilerdeki farklılıklar çocuklarda teşhisi zorlaştırıyor. Peki, çocuklarda ne tür farklar görülüyor? Ekinci en büyük farkın, sanrı ve halüsinasyon olduğunu anlatıyor:
"Çoğunlukla yirmili yaşlarda belirti veren bu hastalığın çocuklarda görülme oranı yüzde 1'in altında... Çocuklarda genel olarak depresyon ve mani gibi birbirinden farklı iki ayrı uç duygu durumunun daha az olduğunu, birbirine yakın belirtilerin görüldüğünü, yani epizotik niteliğin kısıtlı olduğunu söyleyebiliriz. Genel olarak belirtilerin birbirine yakın şekilde sürdüğü bir dönemi kastediyorum. Birbirinin içine geçmiş depresyon ve mani dönemlerinin olduğu bir tabloyu görmemiz daha sıktır çocuklarda. Çocuklarda psikotik belirtiler dediğimiz sanrı ve halüsinasyon, yani olmayan şeyleri görme ya da duyma olarak tanımladığımız durumun, ki işitsel halüsinasyonlar çocuklarda çok daha belirgindir, daha sık olduğunu biliyoruz. Yani psikotik belirtiler, sanrı ve halüsinasyon çocukluk çağı bipolar bozukluğunda daha sıktır."
DEHB mi bipolar bozukluk mu?
Çocuklarda bipolar bozukluğun bir diğer belirtisi hiperaktivite.. Ancak hiperaktivite denilince akla ilk DEHB yani dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu geliyor. Ekinci, belirtiler benzer olsa da, iki hastalığın karıştırılmaması gerektiğini söylüyor. En önemli farklardan biri aile öyküsü... Genetik faktörler bipolar bozuklukta belirgin. Özalp Ekinci; "DEHB'li çocuklarda bu yönde bir aile öyküsü beklenmez" diyor.
Peki, DEHB ile manik depresif bozukluk arasındaki diğer farklar neler?
"DEHB ve bipolar bozukluğunun ayrımı çocuklarda çok önemli bir konu. Temel farkları şöyle sıralayabiliriz. Aşırı hareketlilik belirtileri olan bir çocukta çok daha yoğun hareketlilik olması, yani hiperaktivitenin çok daha kontrolsüz bir noktaya ulaşması bizim için önemli belirtiler arasında. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda çocuğun, mutsuz, üzüntülü, içe kapanık, kimi zaman taşkın olması hali, gördüğümüz bir tablo değildir. DEHB'li çocuklar genel olarak hareketlidir, sabırsızdır, heyecanlıdır, dürtü kontrol zorluğu yaşarlar. Yaşadıkları arkadaş ilişkisi güçlükleri, okulda başarısızlık ve genel olarak hiperaktivite, dikkat eksikliği ve sabırsızlık şikayetleri sonucunda kimi zaman kendilerini üzüntülü, eksik hissettikleri dönemler olabilir. Biz bunlara ağır olmayan depresif dönemler ya da distimik bir görüntü deriz.
DEHB'teki uyku zorluğu çocuğun gece yatağa geç gitmesi, yatağa direnç göstermesi ile bağlantılıdır. Genellikle çocuk gece yatağa geç gider ve sabah da, geç uykuya daldığı için geç kalkabilir. Oysa bipolar bozukluğu olan çocuklar, uyku gereksiniminde belirgin azalma yaşar. Uykuya dalmaz, yatağa gitmez ve buna karşın enerjik olurlar.
Çocukluk çağı DEHB'inde psikotik belirtiler, halüsinasyonlar karşımıza çıkmaz. Bipolar bozuklukta bunlar, çok karakteristik olarak görülür. Cinsellikle ilgili aşırı merak, çocukluk çağı bipolar bozukluğunda görülür. DEHB'te karşımıza çıkmaz."
Çocukluk çağı bipolar bozuklukluğu ilaçla tedavi ediliyor
"İki uçlu bozukluğun tedavisi yetişkinlerde ve ergenlik döneminde olduğu gibi çocuklarda da ilaç tedavisidir" diyor Ekinci. Tedavinin önemini ise şu sözlerle anlatıyor:
"Belirtilerin kontrol altına alınmasında ve geleceğe ilişkin koruma açısından temel tedavi ilaç tedavisidir. Burada ilaç tedavisinin tabii ki belli incelikleri olduğunu bilmemiz önemli. Tüm tedavilere başlama öncesinde ailenin ve çocuğun uygun bir dille yaşına bağlı olarak bilgilendirilmesi çok önemlidir. Tedaviden alınacak katkıyı da büyük oranda ailenin doğru bilgilendirilmesi ve farkındalığı etkileyecektir."
12.2ºC
Ankara
