Bebek influencerlar çocuk işçi mi?

Tüm dünyada 'bebek influencerlar' sosyal medyada ebeveynlerine yüz binlerce hatta belki milyonlarca dolar kazandırıyor. Hem de ebeveynlerin bu kazanç kapısını aralaması oldukça kolay: Bir sosyal medya hesabı açmaları ve orayı çocuklarının yaptığı tüm sevimli hareketlerin resim ve videolarıyla doldurmaları yeterli. Ebeveynler yeteri kadar çok takipçi edindiklerinde ise, markaları etiketleyerek kazanç kapısını aralamış oluyorlar. Ancak son yıllarda sayıları hızla artan bu anne-babaların bilmediği bir şey var: 18 yıl sonra kendi çocukları tarafından kişisel verilerin korunmasının ihlali nedeniyle dava açılabileceği gerçeği...

Çocuğunuzun günlük hayatını çevrim içi olarak yayınlamayı ve markalarla işbirliği yapmayı planladığınızda yasaların bu konudaki düzenlemelerini de bilmek gerekiyor. Her ülkenin, yasal yaşın ve ebeveyn izniyle çalışabileceği saat sayısının düzenlendiği kendi çocuk işçiliği yasası bulunuyor. Birleşmiş Milletlerin Çocuk Hakları Sözleşmesine taraf olan Türkiye'de de 14 yaşını doldurmuş çocukların eğitim hayatları risk girmeyecek şekilde hafif işlerde çalışmasına izin veriliyor. Peki bu durum 14 yaş altındakiler için nasıl?

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, çocuklarının görüntülerini paylaşarak sosyal medyadan para kazanan ebeveynlere karşı harekete geçti. "Sosyal Medya Çalışma Grubu" adı altında ekipler kuruldu. Peki, bu yasaklama kimleri kapsıyor? Avukat Pınar Hacıbektaşoğlu ile son dönemde sosyal medyada oldukça görünür hale gelen 'bebek influencer'ları, bu yolla para kazanan anne-babaları ileride tüm dünyada bekleyen olası senaryoları konuştuk.

"Evrensel hukuk sistemlerinde, uluslararası sözleşmelerde, iç hukukta çocuk hakları birey haklarıyla eşit tutulur. Ancak bunların kullanımı çocuklara değil ebeveynlere teslim edilmiştir. Çocukların temel haklarının vasi olarak anne ve babaya teslim edildiği bir yerde eğer bebek influencerlar ortaya çıkmışsa, burada demek ki çocuğun temel hakları doğru kullanılmıyor."

"Aileler sosyal medya yoluyla çocuklarını istismar ediyor"

Pınar Hacıbektaşoğlu bu konuda sıkı önlemler alınması gerektiğini savunan bir avukat. Zira çocukların fotoğraf ve videolarının kimin hangi amaçla paylaştığından bağımsız, çocuk istismarına girdiğini söylüyor.

"Bu konuda daha yoğun bir müdahale olması gerektiğini, yüz binlerce dolar kazanan ailelerin sosyal medya yoluyla çocuklarını istismar ettiğini düşünüyorum. Düzenli periyotlarla çocuğu bu şekilde ürün yerleştirme yaparak sosyal medyalarında gösteriyorlarsa bu artık çocuğun kullanılarak maddi kazanıma alet edildiği anlamına geliyor. Bu düzenli bir şekilde yapılıyorsa, çocuğun istismarına girer tabii ki. Sizin çocuğunuzun sevimli halini kullanmak değil, çocuğunuz aracılığıyla maddi, ticari kazanım içindesiniz. 10 yaşında bir çocuğun iş kanununa göre nasıl kalfa olarak, çırak olarak çalışması yasaksa, bu yaştaki bir çocuğun her gün ebeveyni tarafından paylaşılması, o çocuğun işçi olarak çalıştırılmasıyla aynı anlama geliyor. Burada belli kanunlar devreye girecektir. Öncelikle aile uyarılacaktır, çocuğun temel hakları çerçevesinde sosyal medya hesabının kapatılması-askıya alınması yönünde bir süreç başlayacaktır."

Türkiye'de belli kurallar çerçevesinde kısıtlamalar olsa da, 18 yaş altı çocuk ve gençlerin sosyal medya kullanmasına dair bir yasal düzenleme yok. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının attığı adımlar bu nedenle oldukça önemli. Peki bakanlığın aldığı bu son karar hangi durumları kapsıyor? Pınar Hacıbektaşoğlu bu konuya açıklık getiriyor:

"Kendi küçük çocuklarını, ürün yerleştirerek, belli markaların tanıtımını sosyal medya platformlarında yapması son dönemde çok görünür oldu. Buna yönelik, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca kurulan çalışma grubu son derece doğru bir yaklaşım. Reşit olmayan çocuklar adına aileler tarafından açılan hesaplar dahil olmak üzere, ebeveynlerin kendi hesaplarından yaptıkları paylaşımlara, çocukların istismarı olduğu belirlenen durumlarda bakanlığın direkt bir müdahalesi olabilecek."

Dünyada atılan adımlar da yeterli değil... Pınar Hacıbektaşoğlu bu suçu kozmetik ve tekstil sektörünün körüklediği görüşünde:

"Daha etkin yasal düzenlemeler gelmesi gerekiyor. Avustralya böyle bir düzenlemeye başvurdu ve 16 yaş altındaki çocukların kesinlikle sosyal medya hesabı açamayacağına yönelik bir karar çıktı. Başka düzenlemeler ne yazık ki pek yok. Gelişmiş ülkelerde kozmetik ve tekstil sektörü çocuklar üzerinden bu sistemi kullanırken, böyle bir müdahaleyi beklemek de çok iyimser olur."

"Çocukların ileride dava açması çok olası"

Sosyal medyada çocukların her gün ne yedikleri, ne giydikleri, nasıl güldükleri, nasıl oyun oynadıkları sergileniyor. Ailelere sevimli gelen bu videolar milyonların izlemesi için sunuluyor. Pınar Hacıbektaşoğlu ailelerin bu konuda ileride sorun yaşayacağını anlatıyor:

"Belki çocukları o gün için eğlenceli bulabilir o mizansenleri, ama bırakın bir sene sonra 6 ay sonra bile sergilenen o halinden utandığını ifade edebilir. Bu hepimiz için geçerli. Bu çocuklar büyüdükçe, içinde bulundukları toplumun da değer yargılarıyla kendilerini, ebeveynlerini sorgulayıp suçlayacaklar. Hukuki anlamda bakacak olursak yıllar sonra bu çocuklar benim kişilik haklarıma saldırıda bulundunuz diyerek ebeveynlerine dava açması çok olası. Sizin izniniz olmadan size ait bir kaydın ifşa edilmesi, kişisel verileri koruma kanununa aykırıdır. Bir anne ve babanın bunu çocuğun rızası ve onayı olmadan yayınlamış olması kişisel verilerin korunmasına ilkelerin ihlal edilmesi anlamına gelir. Bu konuda da her hukuk sisteminde olduğu gibi çocuğun üstün yararı ilkesi gereği bu davaların davacı lehine sonuçlanması olasıdır."